नेपाल राष्ट्र बैंकको गभर्नर नियुक्तिको चर्चा पछिल्लो समय निकै चासोको विषय बनेको छ । वर्तमान गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीको कार्यकाल आइतवार सकिँदैछ । अधिकारी शुक्रवार नै औपचारिक रूपमा विदा भइसकेका छन् ।
बिमस्टेक सम्मेलनका लागि थाइल्याण्ड पुगेका प्रधानमन्त्री ओली शनिवार स्वदेश फर्केपछि बस्ने मन्त्रिपरिषद बैठकले गभर्नरको औपचारिक टुंगो लगाउने छ ।
राष्ट्र बैंकको गभर्नरमा अहिले वरिष्ठ डेपुटी गभर्नर रहेकी डा. निलम ढुंगाना तिम्सिना पहिलो महिला गभर्नर बन्न सक्ने चर्चा पनि चुलिएको छ ।
डा. निलम तिम्सिनाको पृष्ठभूमि र सम्भावना
डा. निलम ढुंगाना तिम्सिना हाल नेपाल राष्ट्र बैंककी वरिष्ठ डेपुटी गभर्नर छिन् । उनी यो पदमा पुग्ने पहिलो महिला हुन्, जुन उनको योग्यता र अनुभवको प्रमाण हो ।
उनको कार्यकाल २०२१ मार्च ९ मा शुरू भएको थियो र २०२६ मार्चसम्म रहनेछ । शास्त्रीय अर्थशास्त्रमा आधारित नीति निर्माणमा विश्वास राख्ने डा. तिम्सिना वित्तीय स्थायित्व र केन्द्रीय बैंकको मूलभूत म्यान्डेट (मुद्रा व्यवस्थापन, वित्तीय स्थिरता, र बाह्य क्षेत्र सन्तुलन) मा जोड दिन्छिन् ।
उनले राष्ट्र बैंकमा सहायक निर्देशकबाट शुरू गरी कार्यकारी निर्देशक हुँदै डेपुटी गभर्नरसम्मको यात्रा तय गरेकी छिन्, जसले उनको संस्थागत ज्ञान र नेतृत्व क्षमतालाई उजागर गर्छ ।
नेपाल राष्ट्र बैंक ऐन, २०५८ अनुसार गभर्नर नियुक्ति मन्त्रिपरिषद्को सिफारिसमा हुन्छ । परम्परागत रूपमा डेपुटी गभर्नर वा कार्यकारी निर्देशकहरूबाट गभर्नर छनोट हुने गरेको छ ।
डा. तिम्सिना वरिष्ठ डेपुटी गभर्नरको रूपमा स्वाभाविक दावेदार हुन् । अर्थविद् डा. चन्द्रमणि अधिकारी भन्छन्, ‘उनको अनुभव र नीतिगत स्पष्टताले उनलाई गभर्नरको लागि बलियो उम्मेदवार बनाउँछ । यदि सरकारले लैंगिक समावेशितालाई प्राथमिकता दियो भने यो ऐतिहासिक निर्णय हुन सक्छ ।’
राजनीतिक र सामाजिक आयाम
गभर्नर नियुक्ति केवल योग्यतामा मात्र निर्भर हुँदैन, यो राजनीतिक प्रभाव र सरकारको प्राथमिकतासँग पनि जोडिएको हुन्छ ।
विगतमा गभर्नर नियुक्तिमा राजनीतिक हस्तक्षेपका उदाहरणहरू प्रशस्त छन् । उदाहरणका लागि, तत्कालीन गभर्नर युवराज खतिवडाको नियुक्तिलाई पनि राजनीतिक समीकरणले प्रभावित गरेको थियो ।
हाल प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले पहिलो महिला गभर्नर नियुक्त गरेर लैंगिक समानता र समावेशिताको सन्देश दिन सक्ने सम्भावना छ ।
अर्थमन्त्री विष्णुप्रसाद पौडेलको नेतृत्वमा अर्थ मन्त्रालयले पनि यो निर्णयमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्नेछ । अर्थविद् डा. राघव धितालको भनाइ छ, ‘राजनीतिक स्थिरता र सरकारको छविले गभर्नर छनोटमा ठूलो प्रभाव पार्छ । यदि सरकारले निलमलाई अगाडि सार्यो भने यो आर्थिक नेतृत्वमा महिलाको पहुँच विस्तारको संकेत हुनेछ ।’
प्रतिस्पर्धा र चुनौतीहरू
डा. तिम्सिना एक्ली दावेदार भने होइनन् । अर्का डेपुटी गभर्नर बमबहादुर मिश्र पनि बलिया उम्मेदवार मानिन्छन् । उनको पनि लामो अनुभव र संस्थागत समझ छ ।
यस्तो अवस्थामा सरकारले कसलाई प्राथमिकता दिन्छ भन्ने कुरा निर्णायक हुनेछ । साथै, नेपालको वित्तीय क्षेत्रमा पुरुष प्रधान संस्कृति अझै कायम छ, जसले महिलालाई नेतृत्वमा ल्याउन थप चुनौती थप्छ ।
ऐतिहासिक सन्दर्भ र प्रभाव
नेपालमा महिलाले विभिन्न क्षेत्रमा नेतृत्व गरेको इतिहास छ । विद्यादेवी भण्डारी राष्ट्रपति, ओनसरी घर्ती सभामुख, र सुशीला कार्की प्रधानन्यायाधीश बनेर महिलाको क्षमता प्रमाणित भइसकेको छ ।
राष्ट्र बैंकको गभर्नरको रूपमा डा. तिम्सिनाको नियुक्ति भएमा यो सूचीमा अर्को महत्त्वपूर्ण नाम थपिनेछ । यसले भावी पुस्ताका महिलाहरूलाई आर्थिक र नीतिगत क्षेत्रमा अगाडि बढ्न प्रेरणा दिनेछ ।
अर्थविद् डा. शंकर शर्माको भनाइ छ, ‘यो केवल व्यक्तिगत उपलब्धि मात्र होइन, वित्तीय क्षेत्रमा लैंगिक समानताको प्रतीक बन्न सक्छ । तर, यो अवसरलाई सही रूपमा उपयोग गर्न सरकारको दूरदर्शिता चाहिन्छ ।’
सरसर्ती हेर्दा डा. निलम ढुंगाना तिम्सिना गभर्नर बन्ने सम्भावना बलियो छ, तर पूर्ण रूपमा निश्चित छैन । उनको योग्यता, अनुभव, र वरिष्ठताले उनलाई अग्रपंक्तिमा राख्छ, तर राजनीतिक समीकरण र अन्य उम्मेदवारहरूको प्रतिस्पर्धाले यो प्रक्रियालाई जटिल बनाउन सक्छ ।
यदि उनी नियुक्त भइन् भने नेपालले पहिलो महिला गभर्नर पाउनेछ, जुन आर्थिक इतिहासमा एउटा कोसेढुंगा सावित हुनेछ ।
यो निर्णयले लैंगिक समावेशिता र महिलाको नेतृत्व क्षमतालाई मात्र नभई राष्ट्र बैंकको भावी दिशालाई समेत प्रभाव पार्नेछ । अब सबैको नजर सरकारको अर्को कदममा छ ।
