अमेरिकालाई खरबौं डलर घाटा हुने गरी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले बुधबार दर्जनौं व्यापारिक साझेदार मुलुकहरूमाथि घोषणा गरेको ठूलो परिमाणको भन्सार नीतिलाई ‘पारस्परिक’ भनिएको थियो । यो नीति अन्य देशहरूले अमेरिकामाथि लगाउने भन्सारको स्तरसँग मिलान गर्ने उद्देश्यले ल्याइएको दाबी गरिएको छ । तर, ट्रम्प प्रशासनले व्यापार सन्तुलन कायम गर्न खोजेको विधि विदेशी मुलुकहरूले अमेरिकामाथि लगाउने भन्सार दरसँग कुनै सम्बन्ध राख्दैन ।

ट्रम्प प्रशासनले यसको सट्टा एउटा अति सरलीकृत हिसाब अपनाएको छ, जसमा चिनियाँ लगानी, कथित मुद्रा हेरफेर र अन्य देशका नियमहरूजस्ता व्यापक मुद्दाहरूलाई समेटिएको दाबी गरिएको छ । प्रशासनको हिसाबअनुसार, कुनै देशको अमेरिकासँगको व्यापार घाटालाई त्यस देशको अमेरिकामा हुने निर्यातले भाग गरेर आधा गुणा गरिन्छ । यो नै हो उनको सूत्र ।

राष्ट्रपति ट्रम्पले विभिन्न गुनासाहरूलाई सम्बोधन गर्न ठूलो हथौडा प्रहार गरेको देखिन्छ, जसमा अन्य देशहरूको अमेरिकासँगको व्यापार अधिशेषलाई बलिको बोको बनाइएको छ । यो अस्पष्ट हिसाबले अमेरिकाले सामानका लागि निर्भर रहेका देशहरू र ती सामान आपूर्ति गर्ने विदेशी कम्पनीहरूमाथि ठूलो प्रभाव पार्न सक्छ ।

जोन्स व्यापारका प्रमुख बजार रणनीतिकार माइक ओ’राउर्कले बुधबार लगानीकर्ताहरूलाई लेखेको टिप्पणीमा भने, ‘यो दर हिसाबमा कुनै भन्सार प्रयोग भएको जस्तो देखिँदैन । ट्रम्प प्रशासनले विशेष रूपमा अमेरिकासँग ठूलो व्यापार अधिशेष भएका र अमेरिकामा धेरै निर्यात गर्ने देशहरूलाई निशाना बनाएको छ ।’

वास्तविक आँकडाहरू सम्भवतः ‘सर्वाधिक अनुकूल राष्ट्र लागू भन्सार दर’ को नजिक छन्, जुन विश्व व्यापार संगठनका १६० भन्दा बढी सदस्य राष्ट्रहरूले एकअर्कामाथि लगाउने आयात करको अधिकतम सीमा हो । यो दर क्षेत्रअनुसार फरक हुन सक्छ । साथै, व्यापार सम्झौता भएका देशहरूका लागि भन्सार कम वा शून्य पनि हुन सक्छ ।

ट्रम्पले बारम्बार आफ्नो व्यापार नीति एउटा साधारण नारामा आधारित रहेको बताउँदै आएका छन्: ‘उनीहरूले हामीलाई शुल्क लगाउँछन्, हामीले उनीहरूलाई शुल्क लगाउँछौं ।’ तर, यो त्यति साधारण छैन ।

एभरकोर ISI का अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिक मामिला र सार्वजनिक नीतिका प्रमुख रणनीतिकार सारा बियान्चीले बिहीबार ब्रुकिङ्स संस्थाले आयोजना गरेको छलफलमा भने, ‘प्रशासनले उठाएका धेरै मुद्दाहरू, जुन उनीहरू चिन्तित छन्, वास्तवमा भन्सार दरसँग सम्बन्धित छैनन् ।’

ट्रम्पको गैर-भन्सार अवरोधको जवाफ

सर्वाधिक अनुकूल राष्ट्र भन्सार दरहरू १९९० को दशकमा विश्व व्यापार संगठन स्थापना हुँदा सदस्य राष्ट्रहरूबीचको वार्ताबाट जन्मिएका थिए । युरोपेली संघको यो दर ५% छ, तर ट्रम्प प्रशासनले यो २०% जस्तै भएको दाबी गरेको छ । कारण, ‘अमेरिकी निर्यातले मुद्रा क्षेत्रभरि असमान र असंगत भन्सार नियमहरूको सामना गर्नुपर्छ’ र ‘EU-स्तरीय संस्थाहरूले निर्णय प्रक्रियामा पारदर्शिता प्रदान गर्दैनन्,’ अमेरिकी व्यापार प्रतिनिधिको कार्यालयले भनेको छ ।

यसैगरी, भियतनामको सर्वाधिक अनुकूल राष्ट्र भन्सार दर २०२३ को ताजा तथ्यांकअनुसार ९.४% छ, तर ट्रम्प प्रशासनले गैर-भन्सार अवरोधका कारण यो ४६% भएको ठहर गरेको छ । यो अमेरिकी व्यापार प्रतिनिधिको कार्यालयको हालैको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । गैर-भन्सार अवरोधमा आयात सीमा र स्वदेशी उद्योग संरक्षणका लागि बनाइएका बजार संरक्षण कानुनहरू पर्छन् ।

भियतनामका शीर्ष व्यापार अधिकारीले बिहीबार ट्रम्पको नयाँ भन्सारलाई ‘अनुचित’ भनेका छन्, जसमा उनले सर्वाधिक अनुकूल राष्ट्र दरलाई संकेत गरे । भारत र चीनमा पनि केही गैर-भन्सार अवरोधहरू छन् । लोयोला म्यारिमाउन्ट विश्वविद्यालयका वित्त र अर्थशास्त्रका प्राध्यापक सुंग वोन सोहनले यसअघि प्रकाशित टिप्पणीमा लेखेका छन्, ‘उदाहरणका लागि, भारतमा कृषि आयातका लागि स्वच्छता मापदण्ड छन् भने चीनमा स्वदेशी कम्पनीहरूलाई प्राथमिकता दिने सरकारी अनुदान छ ।’

तर, RSM का प्रमुख अर्थशास्त्री जो ब्रुसुएलासले सिएनएनसँगको कुराकानीमा भने, ‘मुक्ति दिवस’ अझै पनि अन्य देशका गैर-भन्सार उपायहरूलाई सम्बोधन गर्ने सही तरिका थिएन । ‘ह्वाइट हाउसले नयाँ भन्सार स्तर कसरी निर्धारण गर्‍यो भन्ने सूत्र हेर्दा, त्यसको गैर-भन्सार अवरोधसँग कुनै सम्बन्ध थिएन,’ उनले भने, ‘यो मलाई अमेरिकासँग ठूलो व्यापार सन्तुलन भएका देशहरूलाई सजाय दिने अस्थायी प्रयास जस्तो लाग्यो ।’

व्यापार घाटा आपत्काल होइन !

बुधबार पत्रकारहरूसँगको कुराकानीमा ह्वाइट हाउसका एक वरिष्ठ अधिकारीले घाटालाई राष्ट्रिय आपत्काल भनेर कारखाना र रोजगारी जोगाउन सम्बोधन गर्नुपर्ने बताए । तर, के यो देशहरूले अमेरिकासँग यस्तो घाटा राख्नु भयानक कुरा हो? जरुरी छैन ।

व्यापार तथ्यांकअनुसार धेरै देशहरू अमेरिकासँग व्यापार घाटामा छन् । अमेरिकाको युरोपेली संघसँग २३० अर्ब डलर र चीनसँग झन्डै ३०० अर्ब डलर बढी आयात छ ।

ट्रॉय विश्वविद्यालयका अर्थशास्त्र प्राध्यापक जोन डोभले सिएनएनलाई भने, ‘म पसलमा गएर नगदले सामान किन्छु, मसँग मेरो पसलसँग व्यापार घाटा हुन्छ, तर के यसको मतलब म नोक्सानमा छु? स्पष्ट रूपमा छैन । ती मलाई चाहिएका सामान हुन्, र मलाई त्यसको बदलामा कुनै सामान वा सेवा दिनु पर्दैन । यो राम्रो वा नराम्रो होइन, यो केवल छ ।’

तैपनि, ट्रम्प प्रशासनले व्यापार घाटा सुधार गर्न भन्सारलाई राष्ट्रिय ऋण घटाउने र कर कटौतीको कोष जुटाउने सम्भावित स्रोतका रूपमा औंल्याएको छ । तर, यदि देशहरूले एकजुट भएर प्रतिकार गरे भने यो जोखिमपूर्ण कदम विनाशकारी साबित हुन सक्छ ।

‘चिन्ताको विषय यो हो कि यी ठूला सर्वव्यापी भन्सारले हाम्रा व्यापारिक साझेदारहरूलाई हामीविरुद्ध प्रतिकार गर्न प्रोत्साहन दिन्छ,’ डोभले भने । यदि अन्य देशहरूले आफ्नो व्यापार नीति पुन: वार्ता गरे भने, अमेरिका ‘धेरै छिट्टै यस्तो अवस्थामा पुग्न सक्छ जहाँ विश्व अर्थतन्त्रको २५% बाँकी ७५% को विरुद्धमा हुन्छ, र म तपाईंलाई भन्न सक्छु त्यहाँ को अगाडि आउँछ ।’